Page 1 of 17
Dµnh cho häc sinh yªu thÝch m«n Ho¸ häc
1T¹p chÝ Ho¸ häc vµ øng dông
Ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp phÇn DÉn xuÊt halogen
- Ancol - Phenol
A. lu ý c¸ch tr¶ lêi tr¾c nghiÖm
Ph¶n øng t¸ch níc cña ancol
T¹o anken:
S¶n phÈm chÝnh ®îc x¸c ®Þnh theo quy t¾c Zaixep.
Quy t¾c Zaixep: Nhãm -OH u tiªn t¸ch ra cïng víi H ë cacbon bËc cao h¬n bªn c¹nh ®Ó t¹o
thµnh liªn kÕt ®«i C=C mang nhiÒu nhãm ankyl h¬n.
+ T¹o ete:
(Víi n lo¹i ancol sÏ t¹o ra 2
)1(nn
lo¹i ete, trong ®ã cã n lo¹i ete ®èi xøng)
§Æc biÖt: Riªng víi etanol cã kh¶ n¨ng t¸ch níc t¹o but-1,3- ®ien:
Ph¶n øng oxi hãa:
Oxi hãa kh«ng hoµn toµn:
Ancol bËc I bÞ oxi hãa thµnh an®ehit:
Ancol bËc II bÞ oxi hãa thµnh xeton:
Ancol bËc III kh«ng bÞ oxi hãa
Oxi hãa hoµn toµn: C n H 2n+1 OH + 2
3n
O 2
ot
nCO 2 + (n+1)H 2 O
(S¶n phÈm chÝnh ®îc x¸c ®Þnh theo quy t¾c Macc«pnhic«p)
(s¶n phÈm chÝnh)
NhËn biÕt ancol
- Ph©n biÖt c¸c ancol cã bËc kh¸c nhau
* §un nãng víi CuO (hoÆc ®èt nãng trªn sîi d©y ®ång)
Ancol bËc I bÞ oxi hãa thµnh an®ehit (nhËn biÕt s¶n phÈm t¹o thµnh b»ng ph¶n øng tr¸ng
b¹c). Ancol bËc II bÞ oxi hãa thµnh xeton (s¶n phÈm t¹o thµnh kh«ng tham gia ph¶n øng tr¸ng
b¹c). Ancol bËc III kh«ng bÞ oxi hãa trong ®iÒu kiÖn trªn.
H2SO4 ,®Æc
170o
+H2OC
nH2n+1OHCnH2n
H2SO4 ,®Æc
140o
ROH++H2OR'OHROR'
C2H5OH
H2SO4 ,®Æc
140o
++H2OC
2H5OHC2H5OC2H5
2C2H5OH+2H2OAl2O3, ZnO
450oCH2=CH- CH=CH2+2H
2
H2ORCH2OH+O
2
Cu
toRCHO+
R C
O
RCHR'
OH
R'O2+Cu
to+H2O
CH2CHCH3+HOHH2SO4,l
CH3CH
OH
CH3
Page 2 of 17
Dµnh cho häc sinh yªu thÝch m«n Ho¸ häc
2T¹p chÝ Ho¸ häc vµ øng dông
* Còng cã thÓ ph©n biÖt c¸c bËc cña ancol b»ng thuèc thö Luca lµ hçn hîp cña HCl ®Ëm
®Æc vµ ZnCl 2
Ancol bËc III sÏ ph¶n øng ngay lËp tøc t¹o ra dÉn xuÊt clo kh«ng tan trong níc.
Ancol bËc II ph¶n øng chËm h¬n, thêng ph¶i chê Ýt phót míi t¹o ra dÉn xuÊt clo.
Ancol bËc mét kh«ng cho dÉn xuÊt clo ë nhiÖt ®é phßng.
Chó ý: Phenol kh«ng t¸c dông trùc tiÕp víi axit h÷u c¬ nh ancol. Muèn ®iÒu chÕ este
cña phenol ph¶i dïng clorua axit hoÆc anhi®rit axit v× mËt ®é ®iÖn tÝch d¬ng ë nhãm
C=O lín h¬n axit vµ ph¶n øng ®ã ®îc thùc hiÖn trong m«i trêng kiÒm
VÝ dô
C 6 H 5 OH + (CH 3 CO) 2 O CH 3 COOC 6 H 5 + CH 3 COOH
Mét sè lu ý khi gi¶i bµi tËp
1. §é rîu: lµ sè ml rîu nguyªn chÊt cã trong 100 ml dung dÞch rîu
VÝ dô: Trong 100 ml rîu 96 0 cã chøa 96 ml rîu nguyªn chÊt
2. Trong ph¶n øng ete hãa ancol ®¬n chøc cÇn lu ý
Víi n lo¹i ancol sÏ t¹o ra 2
)1(nn
lo¹i ete, trong ®ã cã n lo¹i ete ®èi xøng
Sè mol H 2 O t¹o ra = tæng mol ete =
1
2 tæng mol c¸c ancol tham gia ph¶n øng
NÕu c¸c ete t¹o ra cã sè mol b»ng nhau th× c¸c ancol tham gia ph¶n øng ete hãa cã sè mol
nh nhau
3. CTPT chung cña ancol
- Ancol no ®¬n chøc : C n H 2n+1 OH
- Ancol no ®a chøc, m¹ch hë : C n H 2n+2-a (OH) a (ancol bÒn nÕu n a)
- Ancol kh«ng no chØ bÒn khi -OH liªn kÕt víi C cã liªn kÕt ®¬n. NÕu -OH liªn kÕt víi C
kh«ng no (cña liªn kÕt ®«i, ba) th× ancol kh«ng bÒn vµ bÞ chuyÓn hãa ngay thµnh an®ehit
hoÆc xeton
- Trong ancol no, ®a chøc mçi nhãm -OH chØ liªn kÕt trªn mçi cacbon. NÕu nhiÒu nhãm -
OH cïng liªn kÕt trªn mét nguyªn tö cacbon th× ph©n tö ancol tù t¸ch níc ®Ó t¹o thµnh an®ehit,
xeton hoÆc axit.
4. CTTQ cña phenol ®¬n chøc, gèc hi®rocacbon liªn kÕt víi nh©n benzen lµ gèc hi®rocacbon
no : C n H 2n-7 OH (n 6)
5. Ph©n biÖt phenol vµ rîu
Phenol cã thÓ tan trong dung dÞch kiÒm t¹o thµnh dung dÞch trong suèt.
Phenol t¹o kÕt tña tr¾ng (2,4,6-tribromphenol) víi dung dÞch níc brom.
B. Bµi tr¾c nghiÖm cã lêi gi¶i
1. Khi thùc hiÖn ph¶n øng t¸ch níc ®èi víi rîu (ancol) X, chØ thu ®îc mét anken duy nhÊt. Oxi
ho¸ hoµn toµn mét lîng chÊt X thu ®îc 5,6 lÝt CO 2 (ë ®ktc) vµ 5,4 gam níc. Cã bao nhiªu c«ng
thøc cÊu t¹o phï hîp víi X?
A. 5. B. 4. C. 3. D. 2.
(TrÝch ®Ò thi tuyÓn sinh C§ khèi A- n¨m 2007)
§¸p ¸n B
Híng dÉn
Page 3 of 17
Dµnh cho häc sinh yªu thÝch m«n Ho¸ häc
3T¹p chÝ Ho¸ häc vµ øng dông
V× lo¹i níc thu ®îc anken nªn X lµ ancol no, ®¬n chøc
§Æt CTPT cña X lµ C n H 2n+2 O
§èt ch¸y 1 mol X thu ®îc n mol CO 2 vµ (n+1) mol H 2 O
Theo ®Ò : Sè mol CO 2 lµ 5,6 : 22,4 = 0,25 mol
Sè mol H 2 O lµ 5,4 : 18 = 0,3 mol
Ta cã n = 5
VËy CTPT lµ C 5 H 12 O
X cã 4 CTCT phï hîp lµ CH 3 -CH 2 -CH 2 -CH 2 -CH 2 OH
CH 3 -CH(CH 3 )-CH 2 -CH 2 OH
CH 3 -CH 2 -CHOH-CH 2 -CH 3
CH 3 -CH 2 -CH(CH 3 )-CH 2 OH
2. Hîp chÊt h÷u c¬ X (ph©n tö cã vßng benzen) cã c«ng thøc ph©n tö lµ C 7 H 8 O 2 , t¸c dông ®îc víi
Na vµ víi NaOH. BiÕt r»ng khi cho X t¸c dông víi Na d, sè mol H 2 thu ®îc b»ng sè mol X tham
gia ph¶n øng vµ X chØ t¸c dông ®îc víi NaOH theo tØ lÖ sè mol 1:1. C«ng thøc cÊu t¹o thu gän
cña X lµ
A. C 6 H 5 CH(OH) 2 . B. HOC 6 H 4 CH 2 OH.
C. CH 3 C 6 H 3 (OH) 2 . D. CH 3 OC 6 H 4 OH.
(TrÝch ®Ò thi tuyÓn sinh C§ khèi A- n¨m 2007)
§¸p ¸n B
Híng dÉn
- X t¸c dông víi Na d, sè mol H 2 thu ®îc b»ng sè mol X tham gia ph¶n øng.
X cã 2 nhãm -OH. X chØ t¸c dông ®îc víi NaOH theo tØ lÖ sè mol 1:1 X cã 1 nhãm
–OH ®Ýnh trùc tiÕp víi vßng benzen (phenol), vµ 1 nhãm –OH ®Ýnh ë nh¸nh (rîu)
3. Cho hçn hîp hai anken ®ång ®¼ng kÕ tiÕp nhau t¸c dông víi níc (cã H 2 SO 4 lµm xóc t¸c) thu
®îc hçn hîp Z gåm hai rîu (ancol) X vµ Y. §èt ch¸y hoµn toµn 1,06 gam hçn hîp Z sau ®ã hÊp
thô toµn bé s¶n phÈm ch¸y vµo 2 lÝt dung dÞch NaOH 0,1M thu ®îc dung dÞch T trong ®ã
nång ®é cña NaOH b»ng 0,05M. C«ng thøc cÊu t¹o thu gän cña X vµ Y lµ (Cho: H = 1; C = 12; O
= 16; thÓ tÝch dung dÞch thay ®æi kh«ng ®¸ng kÓ).
A. C 2 H 5 OH vµ C 3 H 7 OH. B. C 3 H 7 OH vµ C 4 H 9 OH.
C. C 2 H 5 OH vµ C 4 H 9 OH. D. C 4 H 9 OH vµ C 5 H 11 OH.
(TrÝch ®Ò thi tuyÓn sinh C§ khèi A- n¨m 2007)
§¸p ¸n A
Híng dÉn
Theo ®Ò X, Y lµ s¶n phÈm céng níc vµo anken nªn X, Y lµ ancol no ®¬n chøc
§Æt CT chung cña X, Y lµ 22nnCHO
22nnCHO
+
3
2
n
O 2
n
CO 2 + (
n
+1) H 2 O
Sè mol NaOH cßn d: 0,05. 2 = 0,1 mol CO 2 bÞ hÊp thô hoµn toµn theo ph¶n øng CO 2 + 2
NaOH Na 2 CO 3 + H 2 O
Sè mol NaOH tham gia ph¶n øng lµ 2. 0,1 - 0,1 = 0,1 mol
sè mol CO
2 = 0,05 mol