Page 1 of 12
Η ορθοδοξία των εικόνων 1
και
το μυστήριο του ανθρωπίνου προσώπου.
π. Αναστάσιος Αλεξίου
Ομιλία που εκφωνήθηκε στον Α ́ Κατανυκτικό εσπερινό στο Μητροπολιτικό Ναό του Αγ. Νικολάου
Αλεξανδρούπολης στις 8 Μαρτίου 2020
Η ορθοδοξία των εικόνων
Είναι πολύ δύσκολο, μέσα στα χρονικά πλαίσια μιας σύντομης ομιλίας,
να αναπτύξουμε πλήρως τόσο τη θέση και τη σημασία που έχουν οι
εικόνες στη ζωή της Ορθόδοξης Εκκλησίας όσο και το μυστήριο της
αξίας του ανθρωπίνου προσώπου.
Γνωρίζουμε, ότι η προσκύνηση των εικόνων κατέχει μια πολύ σημαντική
θέση στην παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας και αυτή την παράδοση
την κρατήσαμε οι ορθόδοξοι μέχρι και σήμερα και οι εικόνες του
Χριστού, της Θεοτόκου και των αγίων, οι οποίες κοσμούν τους ναούς
μας αποτελούν χαρακτηριστικό στοιχείο της ταυτότητας και γνώρισμα
γνησιότητας της. Η αλήθεια της πίστεως και της ζωής της Εκκλησίας
είναι αυτό που ονομάζουμε Ορθοδοξία.
Αυτό γιορτάσαμε σήμερα, Κυριακή της Ορθοδοξίας και πρώτη Κυριακή
της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Τι δηλαδή;
Τη νίκη της ορθής πίστεως της Εκκλησίας κατά των αιρέσεων, η οποία
εκφράζεται με την ορθή αντίληψη για τις εικόνες. Θα τολμούσα εδώ να
πω ότι Ορθοδοξία είναι η αλήθεια των εικόνων. Δεν είναι υπερβολή ο
λόγος αυτός. Και θα εξηγήσω αμέσως.
Η εικόνα θεολογεί..., κηρύττει... Η ίδια δογματική αλήθεια, η οποία
διατυπώθηκε από τις Συνόδους και τους Πατέρες, ιστορείται (δηλαδή
αποτυπώνεται εικαστικά) από του Αγιογράφους. Έτσι, όταν ο Άρειος
αμφισβητούσε τη θεότητα του Λόγου, τα γράμματα Α και Ω, που
συμβολίζουν την αιωνιότητα του Θεού, τοποθετούνται αριστερά και
δεξιά της εικόνας του Χριστού. Το δόγμα του ομοουσίου της Α ́ Οικ .
Συνόδου, δηλώνεται με τη λέξη ο ΩΝ. Όταν αργότερα ο Νεστόριος
αρνείται τον τίτλο της Θεοτόκου, εικονογραφείται η Παναγία ως
Page 2 of 12
2 Πλατυτέρα και όταν αμφισβητείται η Παρθενία της, τοποθετούνται οι
τρεις αστερίσκοι πάνω στα ιμάτιά της...
Στην εικονομαχία, λοιπόν, οι Πατέρες είδαν το σύνολο των αιρέσεων. Οι
εικονομάχοι αμφισβητούσαν και καταργούσαν τη σωτηρία του
ανθρώπου από το Χριστό. Αρνούνταν τη δυνατότητα περιγραφής της
ανθρώπινης φύσεως του Χριστού, αλλά και τον αγιασμό και τη δόξα του
σώματος και της ύλης. Όποιοι αρνούνταν τις εικόνες αρνούνταν τη
σάρκωση του δευτέρου Προσώπου της Αγίας Τριάδος και όλο το
μυστήριο της Θείας Οικονομίας. Οι εικονομάχοι δεν μπορούσαν να
κατανοήσουν το γεγονός ότι ο Θεός έγινε άνθρωπος. Η ύπαρξη της
εικόνας για μας τους ορθόδοξους είναι η απόδειξη της σαρκώσεως του
Θεού. Η εικόνα του Χριστού γίνεται τόπος φανέρωσης της λυτρωτικής
συνάντησης του Θεού με το άνθρωπο. Η Εκκλησία μπορεί όχι μόνο να
μιλά για την αλήθεια αλλά και να την δείχνει: είναι η εικόνα του
Χριστού που δεν φανερώνει μόνο τη συνάντηση του Θεού με τον
άνθρωπο αλλά ταυτόχρονα αποτελεί και κλήση..., πρόσκληση
συνάντησης του ανθρώπου με το Θεό.
Το κοντάκιο της εορτής, που ακούσαμε σήμερα, είναι μια πραγματική
λεκτική εικόνα αυτής της αλήθειας. Με έναν εξαιρετικό πλούτο και με
βάθος, το κείμενο αυτό εκφράζει όλη τη διδασκαλία της Εκκλησίας
πάνω στην Εικόνα.
«Ο απερίγραπτος Λόγος του Πατρός, εκ σου Θεοτόκε περιεγράφη
σαρκούμενος, και την ρυπωθείσαν εικόνα εις το αρχαίον
αναμορφώσας, τω θείω κάλλει συγκατέμειξεν. Αλλ’ ομολογούντες την
σωτηρίαν, έργω και λόγω ταύτην ανιστορούμεν.»
Με απλά λόγια ποιο είναι το νόημα του ύμνου;
Ο Απερίγραπτος Λόγος του Πατρός γίνεται περιγραπτός, όταν
σαρκώνεται μέσω της Θεοτόκου. Η θέση και η τιμή που απονέμει η
ορθόδοξη Εκκλησία στην εικόνα, δεν αποτελεί οπισθοδρόμηση προς
την ειδωλολατρία, αλλά είναι μια έμπρακτη ομολογία..., «έργω και
λόγω ταύτην ανιστορούμεν»..., ότι ο Θεός έγινε, διά της Θεοτόκου, στο
πρόσωπο του Χριστού τέλειος άνθρωπος και τέλειος Θεός. Ο οποίος
Χριστός πήρε και ομόρφυνε..., «τω θείω κάλλει συγκατέμειξεν»..., και
Page 3 of 12
3 έσωσε την εικόνα του Θεού στον άνθρωπο που είχε αμαυρωθεί και την
εθέωσε.
Όταν λοιπόν βρισκόμαστε μπροστά στην εικόνα του Χριστού και την
ασπαζόμαστε..., προσκυνώντας την εικόνα, προσκυνούμε τον
Θεάνθρωπο Ιησού Χριστό. «Ου προσκυνώ την ύλην, προσκυνώ δε τον
της ύλης δημιουργόν, τον ύλην δι’ εμέ γενόμενον και εν ύλη κατοικήσαι
καταδεξάμενον και δι’ ύλης την σωτηρίαν μου εργασάμενον» (αγ. Ιω.
Δαμασκηνός). Τις εικόνες τις προσκυνούμε δεν τις λατρεύουμε.
Και η προσκύνηση αυτή είναι σημείο υποταγής και ταπείνωσης. Στην
προσευχή που κάνουμε μπροστά σε μια εικόνα καταθέτουμε τα
αιτήματά μας, διότι η εικόνα λειτουργεί ως «μεσίτρια», γίνεται
γέφυρα..., πέρασμα..., και μέσω αυτής διαβαίνουμε..., γινόμαστε
προσκυνητές και μέτοχοι της δόξας του Θεού. Δεν αποδίδουμε λατρεία
στην ύλη αλλά στο πρόσωπο που παριστάνεται. Όπως είπε ο Μ.
Βασίλειος «η τιμή της εικόνας διαβαίνει στο πρωτότυπο».
Το γεγονός ότι τιμούμαι την Παναγία ως «Μητέρα» του Υιού του Θεού...
και τους αγίους ως «φίλους» του ενός Θεού, φανερώνει ότι κάθε φορά
που προσκυνούμαι τις εικόνες τους, η προσκύνηση αυτή έχει ως τελική
αναφορά τον Τριαδικό Θεό. Η τιμητική προσκύνηση της Θεοτόκου και
των Αγίων πηγάζει από το γεγονός ότι τιμήθηκαν και οι ίδιοι από τον
ίδιο το Θεό και οι εικόνες τους φανερώνουν αυτή την τιμή. Άλλωστε οι
άγιοι είναι χριστοποιημένες υπάρξεις και παρουσίες και είναι παρόντες
εκεί κατά χάριν. Μας βλέπουν. Ακούν τις προσευχές μας και μας καλούν
σε αγαπητική κοινωνία και σχέση. «Όπου είναι οι Άγιοι, εκεί είναι και
όλος ο Κύριος και Θεός. Κάθε άγιος είναι Χριστός
επαναλαμβανόμενος», γράφει ο άγ. Ιουστίνος Πόποβιτς. Όταν λοιπόν
τιμούμαι τους αγίους μας και προσκυνούμε τις άγιες εικόνες τους,
τιμούμε και προσκυνούμε τον ίδιο τον αληθινό Θεό. Η λατρεία
απονέμεται μόνο στον Τριαδικό Θεό.
Βλέπουμε, λοιπόν, από όλα αυτά ότι οι εικόνες δεν είναι απλές
θρησκευτικές ζωγραφιές ή προσωπογραφίες ή απλά έργα τέχνης..., δεν
είναι μόνο ύλη και χρώματα, αλλά συγχρόνως είναι και παρουσία
πνευματικής πραγματικότητας, γιατί μέσα στις εικόνες παραμένει η
Page 4 of 12
4 ενέργεια της θείας Χάριτος. Και το καταλαβαίνουμε αυτό όταν
στεκόμαστε μπροστά στις εικόνες και προσευχόμαστε... και νιώθουμε
την ψυχή μας να αναπαύεται, καθώς βλέπουμε τις συγκεκριμένες
μορφές των αγίων..., που άλλοτε με τα μεγάλα τους μάτια για να μας
θυμίζουν ότι έχουν δει τα μεγάλα και υψηλά και άλλοτε με το αφύσικα
διογκωμένα κεφάλια τους που συμβολίζουν ότι περιέχουν την άνωθεν
σοφία, μας διδάσκουν πόσο επιβραβεύει ο Θεός και η Εκκλησία όλους
εκείνους που έμειναν να αγωνίζονται πάνω στη γη, πιστοί στο θέλημά
Του. Αυτήν την επιβράβευση άλλωστε φανερώνει και ο φωτοστέφανος
που υπάρχει γύρω από τα κεφάλια των Αγίων. Οι άγιες εικόνες μάς
διδάσκουν ολόκληρο το περιεχόμενο της πίστεώς μας. Μας
παιδαγωγούν και μας μορφώνουν όπως μας λέει ο αγ. Ιωάννης ο
Δαμασκηνός.... Μας ενθαρρύνουν να αγωνιστούμε για την
αναμόρφωση του νου μας και όλων των χαρακτηριστικών της φύσεώς
μας, την εικονοποίησή μας, την επαναφορά μας δηλαδή στο «κατ’
εικόνα», που αμαυρώθηκε με την πτώση και την απομάκρυνσή μας από
τον Θεό... και μας καθοδηγούν στο να μορφωθεί μέσα μας o Χριστός,
στην Χριστοποίησή μας, στην ένωσή μας, δηλαδή, δια του Αγίου
Πνεύματος με τον Χριστό και τον Θεό Πατέρα, που είναι και ο σκοπός
της ζωής μας....
Το Μυστήριο του ανθρωπίνου προσώπου
«Εἰκών εἰμι, τῆς ἀῤῥήτου δόξης σου, εἰ καὶ στίγματα φέρω
πταισμάτων·..»
«...εἰς τὸ καθ ̓ ὁμοίωσιν ἐπανάγαγε, τὸ ἀρχαῖον κάλλος
ἀναμορφώσασθαι». (Από τη νεκρώσιμο. ακολουθία)
Σήμερα το πρωί, βγάλαμε τις ιερές μας εικόνες, τις υψώσαμε στα χέρια
μας και τις περιφέραμε μέσα ή γύρω στους ναούς μας. Αν αυτή η
πράξη, της περιφοράς και της ανύψωσης των εικόνων, παραμένει μια
απλή συμβολική και τελετουργική λιτανεία, τότε θαρρώ πως χάνουμε
την ουσία και το νόημα της εορτής. Αν κάθε φορά που βλέπουμε τις
εικόνες του Χριστού, της Παναγίας και των αγίων μας να υψώνονται,
παίρνουμε αφορμή για την αναστήλωση της ζωντανής εικόνας του
Θεού, δηλαδή του ανθρωπίνου προσώπου, στο ύψος του πραγματικού
μας προορισμού, που είναι να ξαναβρούμε την παλιά μας ομορφιά,
Page 5 of 12
5 τότε μπορούμε να μιλούμε για την Ορθοδοξία της Εκκλησίας και την
ουσία της Ορθόδοξης Πίστης μας.
Είπε κάποτε ένας μοναχός στο Αββά Παχώμιο: «Μίλησέ μας για τις
θείες οπτασίες που έχεις;» «Ένας αμαρτωλός σαν εμένα δεν περιμένει
να έχει καμιά οπτασία από το Θεό», απάντησε ο Αββάς Παχώμιος. «(...)
Επίτρεψέ μου όμως να σου πω για μια μεγάλη οπτασία. Αν δεις έναν
απλό και ταπεινό άνθρωπο, αυτό είναι μια μεγάλη οπτασία. Γιατί ποια
άλλη μεγαλύτερη απ’ αυτή μπορεί να υπάρξει: να δεις τον αόρατο Θεό
να φανερώνεται στο ναό του,... σ’ ένα ορατό ανθρώπινο πρόσωπο»;
Παίρνω το θάρρος και τολμώ να πω πως αυτή είναι η ανώτερη οπτασία
από όλες, αυτό είναι το αληθινό θαύμα: (Ποιο δηλαδή;) ...μια
ανθρώπινη ύπαρξη φτιαγμένη κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν Θεού.
Δυστυχώς στις μέρες μας, το ανθρώπινο πρόσωπο, εξευτελίζεται και
κακοποιείται βάναυσα. Τα ναρκωτικά, η εκμετάλλευση του ανθρώπου
από άνθρωπο, οι κάθε λογής διακρίσεις, το δουλεμπόριο, που
δυστυχώς στις μέρες μας φαίνεται να προσλαμβάνει ανησυχητικές
διαστάσεις, με τραγικά θύματα φτωχούς λαθρομετανάστες (βλέπεται τι
γίνεται δίπλα μας), οι πόλεμοι, οι πράξεις βίας, η διαφθορά, όλα τούτα
δείχνουν μια σαφή υποτίμηση προς το ανθρώπινο πρόσωπο και μια
τάση του ανθρώπου να λειτουργεί δια της φιλαυτίας, ως άτομο και όχι
ως πρόσωπο, μη μπορώντας να κοιτάξει πουθενά αλλού παρά μόνο
προς τον εαυτό του.
Στο σημείο αυτό λοιπόν τίθεται επιτακτική η ανάγκη: να ανανεώσουμε
το αίσθημα του θαυμασμού και της έκπληξης μπροστά στο θαύμα και
το μυστήριο του ανθρωπίνου προσώπου. Τι είναι ο άνθρωπος; και
ποια είναι εκείνα τα χαρακτηριστικά που του αποδίδουν την εξαιρετική
θέση και αξία, που κατέχει μέσα στον κόσμο ως η κορωνίδα της
δημιουργίας;
Η απάντηση δεν είναι καθόλου εύκολη. Τα όρια του ανθρωπίνου
προσώπου είναι απίστευτα πλατιά. Εκτείνονται κατά ύψος και κατά
πλάτος στο χώρο και πέρα από το χώρο..., στο ατελεύτητο.
Προεκτείνονται μπροστά και πίσω... μέσα στο χρόνο και πέρα από το
χρόνο,... στην αιωνιότητα.
Page 6 of 12
Μέσα σ’ αυτό το ανθρώπινο πρόσωπο, που είναι φτιαγμένο κατ’ εικόνα 6
του ζώντος Θεού, διακρίνονται τέσσερα στοιχεία ξεχωριστής σημασίας,
που δίνουν νόημα και αξία στο πρόσωπο, ανεξάρτητα από την
πνευματική κατάσταση του ανθρώπου: ελευθερία, ευχαριστία,
κοινωνία και ωρίμανση.
Ελευθερία
Τι είναι αυτό που κάνει τον άνθρωπο να ξεχωρίζει και να υπερέχει από
τα άλλα όντα;... Είναι η αυτοσυνειδησία του..., η φωνή της συνείδησής
του..., η δύναμη της ελεύθερης απόφασης..., η ικανότητα της εκλογής.
Όλα τα άλλα όντα ενεργούν από ένστικτο... ο άνθρωπος, μόνο, στέκεται
απέναντι του Θεού και διαλέγει!
«Την ζωήν και τον θάνατον δέδωκα προ προσώπου υμών, την
ευλογίαν και την κατάραν... εκλέξαι...»(Δευτ. 30, 19)
Μόνο με την άσκηση αυτής της δύναμης, της ελεύθερης, δηλαδή,
εκλογής, ο άνθρωπος γίνεται πραγματικά άνθρωπος.
Στον Ευαγγελισμό, ο Αρχάγγελος δεν πληροφόρησε απλώς την Παναγία
για το σχέδιο του Θεού, αλλά περίμενε την ελεύθερη και εθελοντική της
απάντηση: «Ιδού η δούλη Κυρίου. γένοιτό μοι κατά το ρήμα σου»
(Λουκ. 1, 38). Ο Θεός, παίρνει την πρωτοβουλία της επιλογής της «ως
σκεύος εκλογής», αλλά η ελεύθερη συγκατάβασή και συνεργασία της
Παναγίας είναι επίσης απαραίτητη... και σ’ αυτή την ελεύθερα δοσμένη
απάντησή της κρεμόταν ολόκληρο το μέλλον της ανθρώπινης ιστορίας.
Εφόσον είμαστε ελεύθεροι, ο καθένας από μας μπορεί να εκφράζει το
κατ’ εικόνα με το δικό του μοναδικό και ανεπανάληπτο τρόπο. Και ο
καθένας μας, εφόσον είναι μοναδικός, έχει ανεκτίμητη αξία.
Ευχαριστία
Η μοναδικότητα του κάθε ανθρώπου σ’ αυτόν τον κόσμο δεν έγκειται
μόνο στο ότι ο άνθρωπος είναι προικισμένος με αυτοσυνειδησία και
δυνατότητα εκλογής αλλά και στο ότι μπορεί επιπλέον να δοξάζει το
Θεό και να ευχαριστεί το Δημιουργό του. Σε αυτήν την πράξη της
δοξολογίας και της ευχαριστίας ο καθένας γίνεται πραγματικός
άνθρωπος, πραγματικό πρόσωπο. Ο καλύτερος ορισμός του
ανθρώπου..., το κύριο χαρακτηριστικό μας..., αυτό που μας κάνει να
Page 7 of 12
7 είμαστε ο εαυτός μας..., είναι η ευγνωμοσύνη που εκδηλώνεται με την
ευχαριστία. Αυτό που μας κάνει να διαφέρουμε από τα άλλα ζώα..., το
προνόμιό μας μέσα στην κτίση, είναι να ευλογούμε το Θεό και να
επικαλούμαστε την ευλογία για τα άλλα πρόσωπα και πράγματα.
Το παράδειγμα της Θεοτόκου στον Ευαγγελισμό μπορεί να σταθεί το
πρότυπό μας. Όταν πήρε το μήνυμά του αρχαγγέλου, απάντησε με μία
πράξη ευχαριστίας: «Μεγαλύνει η ψυχή μου τον Κύριον και ηγαλλίασε
το πνεύμα μου επί τω Θεώ τω σωτήρι μου»(Λουκ. 1, 46-47).
Κοινωνία
Έχουμε, λοιπόν, το προνόμιο της ελευθερίας...
Έχουμε, επίσης, την δυνατότητα να εκδηλώνουμε την ευγνωμοσύνη μας
προς τον Θεό, ευχαριστώντας τον Δημιουργό μας!
Ο άνθρωπος όμως υπάρχει ως πρόσωπο από τη στιγμή που κοινωνεί,
όχι μόνο με το Θεό, που είναι το Απόλυτο πρόσωπο, αλλά και με τους
άλλους ανθρώπους. Αυτό είναι το τρίτο χαρακτηριστικό στοιχείο. Ο
αρχαίος εκκλησιαστικός συγγραφέας Τερτυλλιανός θα πει πως «ένας
Χριστιανός, σημαίνει κανένας Χριστιανός», θέλοντας να τονίσει πως ο
Χριστιανός που δεν κοινωνεί με τους γύρω του..., που δεν είναι
πρόσωπο, αλλά άτομο..., δεν μπορεί να είναι Χριστιανός.
«Και είπεν ο Θεός, ποιήσωμεν άνθρωπον κατ’ εικόνα ημετέραν και καθ’
ομοίωσιν» (Γεν. 1, 26). Αυτό το «ποιήσωμεν άνθρωπον», όπως
παρατηρούν οι Πατέρες της Εκκλησίας, δείχνει ότι τα τρία πρόσωπα της
Αγίας Τριάδος έκαναν συμβούλιο μεταξύ τους. Ο άνθρωπος είναι
φτιαγμένος σύμφωνα με την εικόνα της Αγίας Τριάδος, δηλαδή
σύμφωνα με την εικόνα του Θεού, που δεν είναι απλώς ένας..., δεν
είναι μία απομονωμένη μονάδα, αλλά μία ένωση τριών προσώπων, που
αλληλοπεριχωρούνται μέσα από μια συνεχή και ακατάπαυστη
αμοιβαία αγάπη. Έτσι και ο άνθρωπος... γίνεται ολοκληρωμένος
άνθρωπος σύμφωνα με το κατ’ εικόνα..., μόνο όταν ζει μέσα στους
άλλους και για τους άλλους. Γίνεται άνθρωπος όταν ξέρει να
μοιράζεται.
Page 8 of 12
8 Ο Ντοστογιέφσκι μας προσφέρει μια πετυχημένη εικόνα αυτής της
πραγματικότητας. Μία ηλικιωμένη γυναίκα που δεν έζησε σωστά, μετά
θάνατο βρέθηκε σε μία λίμνη από φωτιά. Ο φύλακας Άγγελός της
προσπαθούσε να κάνει ό,τι μπορούσε για να βοηθήσει. Η μόνη καλή
πράξη όμως που θυμόταν ότι έκανε αυτή η γυναίκα όταν ζούσε, ήταν
που είχε δώσει κάποτε από τον κήπο της ένα κρεμμύδι, σε μια ζητιάνα.
Πήρε λοιπόν ο άγγελος το κρεμμύδι, είπε στη γυναίκα να πιαστεί απ’
αυτό κι άρχισε να την τραβά έξω από τη λίμνη. Μέσα στη λίμνη όμως
δεν ήταν μόνη της. Όταν οι άλλοι είδαν τι συνέβαινε, μαζεύτηκαν
τριγύρω και κρεμάστηκαν πάνω της με την ελπίδα να συρθούν κι αυτοί
έξω μαζί της. Τότε όμως η γυναίκα, με τρόμο και αγανάκτηση, άρχισε να
τους κλωτσά. «Αφήστε με», φώναξε. «Εμένα τραβά έξω, όχι εσάς. Δικό
μου είναι το κρεμμύδι, όχι δικό σας». Τη στιγμή που το είπε αυτό, το
κρεμμύδι έσπασε στα δυο και η γυναίκα έπεσε πίσω, μέσα στη λίμνη. Η
ηλικιωμένη γυναίκα με το να αρνηθεί το μοίρασμα, αρνήθηκε την
προσωπικότητά της.
Ο γνήσιος άνθρωπος, πιστός στην εικόνα του Τριαδικού Θεού, είναι
αυτός που πάντοτε λέει όχι «εγώ», αλλά «εμείς», όχι «δικό μου» αλλά
«δικό μας». Η προσευχή που ο ίδιος ο Χριστός μάς δίδαξε, αρχίζει με το
«Πάτερ ημών» κι όχι «Πάτερ μου». Αυτό που έκανε την πρώτη
αποστολική κοινότητα των Χριστιανών στα Ιεροσόλυμα να ξεχωρίσει,
ήταν ακριβώς η πράξη της μοιρασιάς. «(...) πάντες δε οι πιστεύοντες
ήσαν επί το αυτό και είχον άπαντα κοινά» (Πράξ. 2, 42-4).
Το πρότυπό μας σ’ αυτό το μοίρασμα είναι και πάλι η Παναγία. Όταν
δέχθηκε το μήνυμα του Ευαγγελισμού, η άμεση αντίδρασή της ήταν να
πορευθεί «εις την ορεινήν μετά σπουδής» για να μοιραστεί την καλή
είδηση με την εξαδέλφη της Ελισάβετ (Λουκ. 1, 39-40). Με σπουδή και
αίσθημα βιασύνης: ένιωθε ότι δεν μπορούσε να κρατήσει τη χαρά για
τον εαυτό της.
Όπως δείχνει η παραβολή των προβάτων και των εριφίων (Ματθ. 25,
31-46), το κριτήριο της θείας κρίσης στη Δευτέρα Παρουσία του
Χριστού, δεν θα είναι οι εσωτερικές μας σκέψεις, οι θείες οπτασίες και
οι εκστάσεις μας. Ούτε θα ερωτηθούμε για τις νηστείες και τις
μετάνοιες. Θα μας ζητηθεί όμως να πούμε αν δώσαμε τροφή στους
Page 9 of 12
9 πεινασμένους, αν επισκεφθήκαμε τους φυλακισμένους και τους
αρρώστους, αν φιλοξενήσαμε τους ξένους.
Με άλλα λόγια..., Πώς ήταν οι σχέσεις μου με τους άλλους ανθρώπους;
Ήξερα να μοιράζομαι; Ήμουν απλώς ένα άτομο, κλεισμένο στον εαυτό
μου; Ή ήμουν ένα αυθεντικό πρόσωπο που ζούσα σε κοινωνία με τους
άλλους;
Ας μη γελιόμαστε! Δεν μπορούμε να μπούμε στη Βασίλεια του Θεού
μόνοι μας. Η σχέση μας με τον Θεό δεν είναι ατομική υπόθεση αλλά
προϋποθέτει την αγάπη προς τον συνάνθρωπο μας. «Όποιος αγαπά το
Θεό, αγαπά δίχως άλλο και τον πλησίον του», μας λέει ο Άγιος Μάξιμος
ο Ομολογητής.
Ωρίμανση
Αυτό είναι το αληθινό ανθρώπινο πρόσωπο: ελεύθερο, ευχαριστιακό
και κοινωνικό. Σ’ αυτά τα τρία χαρακτηριστικά πρέπει να προστεθεί και
ένα τέταρτο: η ωρίμανση, η πορεία προς τα εμπρός, η συνεχής
πρόοδος. Το ανθρώπινο πρόσωπο δεν είναι στατικό ή στάσιμο... αλλά
είναι δυναμικό. Είναι ένας οδοιπόρος, ένας ταξιδευτής που σε όλη του
τη ζωή βρίσκεται σε ένα ταξίδι από την εικόνα στην ομοίωση.
Η εικόνα, σύμφωνα με τους πατέρες, δηλώνει αυτό που ο άνθρωπος
κατέχει από την αρχή... και το οποίο, παρά την Πτώση, ποτέ δεν χάθηκε
εντελώς. Η «ομοίωση» δηλώνει τον έσχατο σκοπό μας... την πληρότητα
του αγιασμού και της ζωής εν Θεώ, τη θέωση. Εικόνα είναι τα αρχικά
χαρίσματα που δόθηκαν στον άνθρωπο κατά τη δημιουργία, ομοίωση ο
τελικός σκοπός που πρέπει να εκπληρωθεί μέσω της ορθής χρήσης της
ελευθερίας, με τη χάρη πάντοτε του Θεού.
Αυτή η πορεία του ανθρώπου προς τα εμπρός και η συνεχής ωρίμανσή
του θα συνεχιστεί αδιάκοπα όχι μόνο σ’ αυτή τη ζωή αλλά και στην
αιωνιότητα. Όχι μόνο στη γη αλλά και στον ουρανό, η ωρίμανση θα
συνεχίσει να αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα του ανθρωπίνου
προσώπου. Αφού ο Θεός είναι ατελεύτητος, λέει ο αγ. Γρηγόριος
Νύσσης, η σεσωσμένη ανθρώπινη φύση δεν θα πάψει ποτέ να
μετέχει,... όλο και περισσότερο..., στην απέραντη δόξα και αγάπη του
Θεού.
Page 10 of 12
10 Αυτό λοιπόν σημαίνει να είσαι γνήσιος άνθρωπος: να εκλέγεις, να
ευχαριστείς, να μοιράζεσαι, να ωριμάζεις. Ας γίνουμε περισσότερο
όμοιοι του Θεού με το να γινόμαστε ακόμη περισσότερο άνθρωποι.
Επίλογος
Από όσα είπαμε από την αρχή της ομιλίας, ελπίζω να έγινε αντιληπτό
ότι «οι εικόνες είναι ένα παράθυρο μέσα από το οποίο όλοι εμείς, ο
λαός του Θεού, η Εκκλησία, θεωρούμε τη Βασιλεία του Θεού.
Μπαίνοντας στον κόσμο των εικόνων, με τη μετάνοια και την ταπεινή
προσκύνησή τους, γνωρίζουμε τη γλώσσα τους και μαθαίνουμε να τις
διαβάζουμε με μια υπαρξιακή ανάγνωση που μας οδηγεί να
γνωρίσουμε και να συναντήσουμε τη Σαρκωμένη Αλήθεια που είναι ο
Χριστός και η Εκκλησία Του.
Ιδιαίτερα αυτό το βιώνουμε με τη μετοχή μας στη λειτουργική και
μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας και κυρίως στο μυστήριο της θείας
Ευχαριστίας, το οποίο «είναι εικόνα ολοκλήρου του μυστηρίου της
θείας Οικονομίας».
«Μέσα στη θεία Λειτουργία, τα Χερουβίμ μυστικώς εικονίζοντες,
αποθέμενοι πάσα βιοτική μέριμνα, ψάλλουμε τον Τρισάγιο ύμνο στη
ζωοποιό Τριάδα και έχουμε τη δυνατότητα να γίνουμε οι ίδιοι ζωντανές
εικόνες του Θεού και των Αγίων Του. Και όχι μόνο να γίνουμε ζωντανές
εικόνες..., αλλά να μεταμορφωθούμε και να περάσουμε από το εικονικό
στο πραγματικό. Μέσα στη θεία Λειτουργία, που αποτελεί μια κατ’
εξοχήν κοινωνία προσώπων, συναισθανόμαστε έντονα, πως ο δρόμος
που οδηγεί προς τον Θεό, περνά απαραίτητα μέσα από τον πλησίον.
«Αγαπήσωμεν αλλήλους, ίνα εν ομονοία ομολογήσωμεν Πατέρα Υιόν
και Άγιον Πνεύμα, Τριάδα ομοούσιον και αχώριστον» (Λειτ. Ι.
Χρυσοστόμου).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Λ. Ουσπένσκυ, Η Θεολογία της Εικόνας, Μετάφρ. Σπυρ. Μαρίνη, Εκδ.
Αρμός, Αθήνα 1993.
Page 11 of 12
11 Ι. Μ. Τιμίου Προδρόμου, Τι ξέρεις για τις εικόνες;, Εκδ.
«ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ», Καρέας 2000.
Α.Χ. (2009, Μάρτιος 6) Κυριακή της Ορθοδοξίας. Αναστήλωση των
Εικόνων – Η σημασία των Εικόνων στην Ορθόδοξη Εκκλησία(1).
Ανακτήθηκε από: http://www.diakonima.gr/?p=4421
Α.Χ. (2009, Μάρτιος 7) Κυριακή της Ορθοδοξίας. Αναστήλωση των
Εικόνων – Η σημασία των Εικόνων στην Ορθόδοξη Εκκλησία(2).
Ανακτήθηκε από: http://www.diakonima.gr/?p=4426
Α.Χ. (2009, Μάρτιος 9) Κυριακή της Ορθοδοξίας. Αναστήλωση των
Εικόνων – Η σημασία των Εικόνων στην Ορθόδοξη Εκκλησία(3).
Ανακτήθηκε από: http://www.diakonima.gr/?p=4434
Αρχιμ. Αμβροσίου Γκορέλωβ, Η Ορθόδοξη Εικόνα: Η παράδοση της
πίστεως στην εκκλησιαστική τέχνη (Ομιλία στο πλαίσιο της Δ ́
Συνάντησης του Επιμορφωτικού Σεμιναρίου Κλήρου της Ιεράς
Μητροπόλεως Μόρφου, τη 25η Φεβρουαρίου, 2013).
Ανακτήθηκε από:http://www.immorfou.org.cy/seminario- klirou/499-i-orthodoxi-eikona.html
Δ. Ι. Τσελεγγίδη, Η εικόνα ως έκφραση της πίστεως και της ζωής της
Εκκλησίας. Ανακτήθηκε από:
https://www.impantokratoros.gr/B524F072.el.aspx
Όλ. Στασινοπούλου, Από το άτομο στο ανθρώπινο πρόσωπο - Η
συμβολή της πατερικής σκέψης στην υπέρβαση διλημμάτων της
κοινωνικής πολιτικής. Ανακτήθηκε από: http://www.apostoliki- diakonia.gr/gr_main/catehism/theologia_zoi/themata.asp?cat=d
ogma&NF=1&main=texts&file=9.htm
«Ἄνθρωπος καὶ Κοινωνία», Δοκίμια γιὰ τὴ θέση τοῦ ἀνθρώπου στὸν
σύγχρονο κόσμο (Ἐπίσκοπος Διοκλείας Κάλλιστος Ware - Το
Μυστήριο τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου). Εκδ. Ι. Βαιλικής και
Σταυροπηγιακής Μ. Αγ. Νεοφύτου, Πάφος 1991
Η έννοια του προσώπου. Ανακτήθηκε από:
http://www.akida.info/index.php?option=com_content&view=art
icle&id=288%3A2010-05-27-14-39-20&catid=54%3A2010-05-27-
14-36-31&Itemid=63&lang=el
Π. Σιαχάμης, (2016, Μάρτιος 6), Οι σχέσεις του πιστού με το Θεό και
συνάνθρωπο. Ανακτήθηκε από:
Page 12 of 12
12 https://www.pemptousia.gr/2016/03/siacham2/
Μ. Μακρή, Ελ. Φιλίππου, Δ. Ασημακοπούλου (Αθήνα 2009), Η
Ποιμαντική του Προσώπου, Ανακτήθηκε από:
http://www.diapoimansi.gr/PDF/%CE%9C%CE%95%CE%A4%CE%
91%CE%A0%CE%A4%CE%A5%CE%A7%CE%99%CE%91%CE%9A%
CE%91/poimantiki_prosopou.pdf
Πρωτ. Ε. Καρατσούλης, (2016 Σεπτέμβριος), Εξομολόγηση &
Προσωποκεντρική ψυχοθεραπεία: Μια Θεολογική προσέγγιση
στο έργο του Carl Roggers. Ανακτήθηκε από:
https://www.pemptousia.gr/vivliothiki/karatsoulis_book/mobile/
index.html#p=1